De enge en verontrustende verandering bij de orka's: ze begonnen vreemd gedrag te vertonen
Alles kan veranderen, ook mensen en dieren. Wat in dit geval verrassend is, zijn de orka's, de grote walvisachtigen die, ondanks hun slechte reputatie, over het algemeen niet agressief van aard zijn. Tenminste, tot enige tijd geleden. Wat is er aan de hand?
Orka’s, sociale en zeer intelligente dieren
National Oceanic and Atmospheric Administration/Wikimedia commons - Public Domain
De Engelse naam voor orka's is “killer whale”, maar ondanks deze bijnaam is hun gedrag meestal onschadelijk. Ze behoren tot de dolfijnenfamilie, waarvan ze de grootste verwant zijn, en kunnen tot negen meter lang worden. Dit zijn bijzonder intelligente en sociale zeezoogdieren, gewend om in groepen te leven die “pods” worden genoemd en geleid door de matriarch, het oudste vrouwtje. Net als walvissen communiceren ze met elkaar door middel van complexe geluiden, fluiten en liedjes, die van groep tot groep kunnen verschillen. Orka's kunnen zwemmen met een snelheid van 50 kilometer per uur en zijn te vinden in alle oceanen van de aarde, waarbij ze zich aanpassen aan zowel tropische als polaire wateren en zich voeden met vissen, inktvissen, zeevogels en zelfs andere zeezoogdieren, zoals zeehonden.
Ze zijn vaak het onderwerp geweest van wetenschappelijk onderzoek, maar de laatste tijd hebben ze bijzondere belangstelling gekregen vanwege een gedocumenteerde verandering in hun gedrag en hun intelligentie, die uitzonderlijker blijkt te zijn dan eerder werd gedacht. Het feit dat ze in alle oceanen bovenaan de voedselketen staan, is symptomatisch voor het feit dat ze de meest ingenieuze wezens in de wateren zijn, maar de waargenomen veranderingen in hun manieren van doen hebben veel vragen opgeroepen.
Vallen orka's bruinvissen lastig voor de lol? De studie
Pixabay
Orka’s zijn agressief aan het worden. De aanwezigheid van de mens in hun ecosysteem en de klimaatverandering in de wateren zouden hen kunnen dwingen te experimenteren met nieuwe overlevingssystemen, waardoor hun gedrag zou veranderen. Na de aanvallen op boten die voor de kust van Spanje en Portugal zijn geregistreerd, is volgens deskundigen de tijd gekomen om het idee dat we van deze walvisachtigen hebben opnieuw te evalueren. Dat ze erg intelligent zijn is echter niets nieuws: hun hersenen kunnen bijna 7 kg wegen en hun IQ zou gelijk kunnen zijn aan dat van een menselijke tiener. Hun predatie-strategieën zijn zeer verfijnd, ze coördineren met elkaar om de onderneming te laten slagen en dezelfde trucjes aan de nieuwe generaties te leren. Hun gedrag lijkt vaak op dat van primaten, met emotionele kenmerken die geassocieerd kunnen worden met die van mensen, zoals het vermogen om vriendschappen te sluiten, maar ook om gedurende een bepaalde periode “modes en trends” te volgen.
Na de aanval op de boten, een ongekend gedrag voor orka's, concentreerde een onderzoek zich op een andere ongewone houding die de afgelopen decennia heeft plaatsgevonden: die van het "pesten" van bruinvissen in de wateren van de Stille Zuidzee. Er wordt aangenomen dat het een soort sociaal spel zou kunnen zijn, of een manier om de jacht te beoefenen, maar volgens de co-auteur van het onderzoek Sarah Teman, bioloog aan de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit van Californië, “is het intimiderende gedrag jegens bruinvissen van generatie op generatie en tussen sociale groepen overgedragen. Het is een buitengewoon voorbeeld van de cultuur van orka’s.” Bovendien zouden veel orka's hebben geleerd vis te stelen die door mensen is gevangen met vislijn. Deze verandering zou echter niet het gevolg zijn van een plotselinge toename van de intelligentie van orka's, maar eerder van een lang proces dat hun anatomie en aanpassingsstijl veranderde, waardoor ze hun vindingrijkheid en strategieën gingen verfijnen.
De angstaanjagende en verontrustende verandering bij orka's: wat is er aan de hand?
Robert Pittman-National Oceanic and Atmospheric Administration/Wikimedia commons - Public Domain
De mens heeft in ieder geval een indirecte verantwoordelijkheid voor de verandering bij orka's: het feit dat de orka's zich bemoeien met visserijactiviteiten toont aan dat hun vermogen om nieuwe jachttechnieken te leren wordt beïnvloed door de menselijke aanwezigheid in de zee. Er bestaat ook de mogelijkheid dat ogenschijnlijk nieuwe strategieën in feite oude, maar pas onlangs vastgelegde gedragspatronen zijn. Het feit blijft echter dat orka's een hoog leerniveau hebben en dat ze heel snel leren, en vervolgens de nieuwe methoden die ze hebben geleerd aan hun nakomelingen overbrengen. Dit betekent dat ze steeds gevaarlijker kunnen worden en steeds grotere en efficiëntere groepen kunnen organiseren. Het gedrag van bruinvissen leek bijvoorbeeld niet vreemd voor de jacht zelf: het is bekend dat deze zeezoogdieren zich voeden met andere vissen, maar uit de analyse van de 78 interacties die tussen 1962 en 2020 zijn gedocumenteerd, blijkt dat precies de manier waarop ze plaatsvonden de wetenschappers verbijsterd achterliet. De orka in kwestie wordt met uitsterven bedreigd: in totaal zijn er 75 exemplaren verdeeld over drie verschillende groepen.
Het lastigvallen van de bruinvissen zou volgens de onderzoekers een speels doel hebben, aangezien orka's, vooral de jongere, met hun lichaam blijven spelen, zelfs nadat ze op hen hebben gejaagd. "We moeten daarom concluderen dat hun interacties met bruinvissen een ander doel hebben dan zich te voeden, maar dit doel is tot nu toe alleen speculatief geweest", zegt Deborah Giles, co-auteur van het onderzoek. Naast de reeds genoemde hypothesen is er nog een andere theorie, namelijk dat er sprake zou kunnen zijn van een soort empathie bij het proberen de zieke bruinvissen te helpen, in navolging van wat een “verschoven epimeletisch gedrag” wordt genoemd, oftewel een verstoorde moederlijke houding, misschien veroorzaakt door het hoge aantal spontane abortussen bij zuidelijke orka's.
De angstaanjagende verandering van de orka's: andere episodes
Oregon State University/Wikimedia commons - CC BY-SA 2.0
Een ander geval van “gewelddadig” gedrag dat door orka’s werd geregistreerd, dateert uit 2019, toen onderzoeker John Totterdall voor de kust van West-Australië een groep van ongeveer tien orka’s tegenkwam die van plan waren een blauwe vinvis van ongeveer 21 meter lang aan te vallen. Zelfs in dat geval werkten de pods op een gecoördineerde manier om de prooi uit te putten, tijdens een jacht die uren duurde. Zodra de walvis kracht begon te verliezen, maakten twee orka's van de gelegenheid gebruik om haar onder water te houden totdat ze verdronk. En dat niet alleen: ze begonnen haar op te eten terwijl ze nog leefde. Hoewel bekend was dat orka's zich tegoed doen aan deze zeezoogdieren, was dit onderzoek het eerste dat het feit en de wreedheid van de walvisachtigen tijdens predatie documenteerde.
Bovendien heeft een ander onderzoek aangetoond dat zelfs de witte haai, die wordt beschouwd als het grootste roofdier in de oceanen, bang is voor orka's: nadat ze de dieren in Californië hadden uitgerust met een volgapparaat, realiseerden ze zich dat de aanwezigheid van orka's erin slaagde haaien maandenlang op afstand te houden. Dit maakt hen in alle opzichten tot de onbetwiste protagonisten van de oceanen en de meest gevreesde roofdieren van de wateren. Wie had dat gedacht?
